O καρκίνος είναι μία από τις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως, καθώς χαρακτηρίζεται από ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κυττάρων και μπορεί να προσβάλει κάθε ιστό και όργανο του σώματος. Ωστόσο, το Παγκόσμιο Ταμείο Έρευνας για τον Καρκίνο (WCRF) αλλά και το Αμερικανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο (AICR) ανακοινώνουν πως ποσοστό της τάξεως του 30%-40% όλων των μορφών καρκίνων που εκδηλώνονται, σχετίζεται με τη διατροφή, τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα, την παχυσαρκία και με άλλους παράγοντες, που βρίσκονται σε απόλυτη συνάρτηση με τον τρόπο ζωής μας και συνεπώς θα μπορούσαν να αλλάξουν, ώστε οι μορφές αυτές να προληφθούν.

Πρόληψη και συμβουλές για τη διατροφή σας.

Διατηρήστε ένα υγιές σωματικό βάρος.

Τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα, αναδεικνύουν τη σημασία του σωματικού βάρους στους παράγοντες που διαμορφώνουν τον κίνδυνο για την εκδήλωση διαφόρων μορφών καρκίνου. Σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες, υπάρχουν ισχυρά αποτελέσματα που δείχνουν ότι μεγαλύτερο ποσοστό σωματικού λίπους, μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του οισοφάγου, παχέος εντέρου, μαστού, ήπατος, ενδομήτριου και νεφρού.

Ο στόχος για το σωματικό σας βάρος πρέπει να επικεντρώνεται σε δύο σημεία:

Συνιστάται να επιδιώκετε ένα υγιές βάρος με Δείκτη Μάζα Σώματος (ΔΜΣ) μεταξύ 18,5-24,9kg /m2 για τους ενήλικες.

Περιφέρεια μέσης κάτω από 94 εκατοστά για τους άνδρες και κάτω από 80 εκατοστά για τις γυναίκες.

Προτιμήστε ολικής αλέσεως υδατάνθρακες, λαχανικά, φρούτα και όσπρια

Συμπεριλάβετε τουλάχιστον 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα.

Τα σιτηρά ολικής αλέσεως έχουν συσχετισθεί με μειωμένο κίνδυνο του παχέος εντέρου, του γαστρεντερικού σωλήνα και του ενδομητρίου.

Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν ουσίες, όπως Βιταμίνες C και Ε, καροτενοειδή, φλαβονοειδή κ.α, που έχουν αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη και ανοσοδιεγερτική δράση. Πολυάριθμες επιδημιολογικές μελέτες προτείνουν ότι η κατανάλωση λαχανικών και φρούτων μειώνει των κίνδυνο καρκίνου της στοματικής κοιλότητας, του οισοφάγου, του στομάχου και του παχέος εντέρου.

Καταναλώστε τουλάχιστον 30 γραμμάρια φυτικών ινών ημερησίως.

Έρευνες έδειξαν ότι η επαρκής κατανάλωση φυτικών ινών, συνδέεται με μείωση του κινδύνου εμφάνισης ορισμένων τύπων καρκίνου, ιδιαίτερα του παχέος εντέρου και του ορθού.

Περιορίστε το κόκκινο κρέας, τα αλλαντικά και το πρόχειρο φαγητό (fast food).

Έρευνες έχουν δείξει ότι η συχνή κατανάλωση του κόκκινου κρέατος και αλλαντικών σχετίζεται με εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου και πιθανώς του στομάχου.

Μειώστε την κατανάλωση τους, χωρίς να ξεπερνάτε τα 500 γραμμάρια μαγειρεμένου κόκκινου κρέατος και αλλαντικών τη βδομάδα.

Μεγάλες ποσότητες κατανάλωσης πρόχειρου φαγητού και άλλων επεξεργασμένων τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά, άμυλα ή σάκχαρα αποτελούν αιτία αύξησης βάρους και κατά συνέπεια κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου.

Περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ.

Η πρόσληψη αλκοόλ σε μεγάλες ποσότητες αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του στόματος, του φάρυγγα, του λάρυγγα, του οισοφάγου, του ήπατος, του μαστού, του παχέος εντέρου και του ορθού.

Περιορισμός (αν δεν υπάρχει πλήρης αντένδειξη) σε ένα ποτήρι την ημέρα για τις γυναίκες και μέχρι δύο για τους άνδρες.

Περιορίστε τα ζαχαρούχα ποτά.

Η τακτική κατανάλωση ποτών με επιπρόσθετη ζάχαρη προκαλεί αύξηση του βάρους, που μπορεί να οδηγήσει στην παχυσαρκία. Το μεγαλύτερο σωματικό λίπος είναι η αιτία πολλών καρκίνων και για αυτό συστήνεται να πίνετε κυρίως νερό και ποτά χωρίς ζάχαρη.

Η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται ως νόσος από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ).

Η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του οισοφάγου, του μαστού, του παχέoς εντέρου και του ενδομητρίου.

Η κεντρική παχυσαρκία έχει συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού και του παχέος εντέρου.

Μην ξεχνάτε!

Αυξήστε τη σωματική σας δραστηριότητα.

Σύμφωνα με μελέτες, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η σωματική δραστηριότητα προστατεύει από καρκίνους του παχέος εντέρου, του μαστού και του ενδομήτριου.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει στους υγιείς ενήλικες να συμμετέχουν σε τουλάχιστον 150 λεπτά αερόβιας σωματικής άσκησης μέτριας έντασης ή τουλάχιστον 75 λεπτά έντονης αερόβιας σωματικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της εβδομάδας.

Διατροφική συμβουλευτική

Αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης του ασθενούς.

Ενημέρωση για τις πιθανές παρενέργειες της θεραπείας και την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών.

Υπολογισμός των ενεργειακών αναγκών και των αναγκών σε θρεπτικά συστατικά.

Είναι χρήσιμο οι ασθενείς να διατηρήσουν ένα ημερολόγιο αναφοράς με τα διατροφικά προβλήματα, που μπορεί να προκύπτουν.

Επαναξιολόγηση σε τακτά χρονικά διαστήματα, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της θεραπείας (σωματικό βάρος, διατροφή, χρήση σκευασμάτων ειδικής διατροφής κ.α.)

Συμπερασματικά, ενώ η διατροφή και η απώλεια βάρους είναι καίριας σημασίας για την πρόληψη του καρκίνου, ο συνδυασμός μιας καλής διατροφής με άλλες υγιεινές συνήθειες μπορεί να μειώσει περαιτέρω τον κίνδυνο. Για το λόγο αυτό, εάν θέλετε να μειώσετε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, δώστε λίγη μεγαλύτερη προσοχή στη σωστή διατροφή, τη σωματική άσκηση, αλλά και τη διατήρηση του σωματικού σας βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα.

Και μην ξεχνάτε να αποφεύγετε το κάπνισμα!

Σοφία Βαϊοπούλου, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος Msc.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ

1.  ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Ι. ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Χριστοδούλου Φ^1,2, Σίμου Ε², Βασιλάκου Τ.²

¹  Σύλλογος καρκινοπαθών «Κ.Ε.Φ.Ι.» Αθηνών

²  Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας, Σχολή Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Η ανθυγιεινή διατροφή ως παράγοντας εμφάνισης καρκίνου

Η θνησιμότητα που οφείλεται στις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες στην Ελλάδα ανέρχεται στο 19%, τη στιγμή που το αντίστοιχο ποσοστό στην Ευρώπη αγγίζει το 18%. Οι διατροφικοί κίνδυνοι αναφέρονται στη χαμηλή κατανάλωση προϊόντων ολικής άλεσης, λαχανικών και φρούτων και στην υψηλή πρόσληψη ενέργειας, κορεσμένου λίπους, ζάχαρης και αλατιού (Προφίλ Υγείας, 2019).

Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κώδικα κατά του Καρκίνου, το αυξημένο σωματικό  λίπος είναι ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση διαφόρων μορφών κακοήθων νεοπλασμάτων κατά τη διάρκεια της ζωής, όπως καρκίνων ορθού, εντερο-κολικού, νεφρού, οισοφάγου, παγκρέατος, χοληδόχου κύστης, και ειδικά στις  γυναίκες μαστού, ενδομητρίου και ωοθηκών (r). Οι διατροφικές συνήθειες συσχετίζονται με το ποσοστό του σωματικού λίπους.

Όσον αφορά στις διατροφικές συνήθειες του πληθυσμού, τα σημαντικότερα ευρήματα των σχετικών ερευνητικών μελετών συνοψίζονται ως εξής:

• Μεταποιημένα προϊόντα κρέατος: Προϊόντα κρέατος που έχουν υποστεί επεξεργασία μέσω αλάτισης, καπνίσματος και ζύμωσης για την ενίσχυση της γεύσης και τη συντήρησή τους, όπως τα λουκάνικα τύπου Φρανκφούρτης, το μπέικον, το σαλάμι, τα αλλαντικά και άλλες παρόμοιες τροφές, σε αντίθεση με το κόκκινο κρέας που αναφέρεται ως μη επεξεργασμένο κόκκινο κρέας (βοδινό, μοσχαρίσιο, πρόβειο, αίγειο, χοιρινό). Για κάθε 50 γραμμάρια μεταποιημένου κρέατος που καταναλώνονται ημερησίως, ο κίνδυνος καρκίνου παχέος εντέρου αυξάνεται κατά 16%, και για κάθε 100 γραμμάρια κόκκινου κρέατος που καταναλώνονται ημερησίως, ο κίνδυνος αυξάνεται κατά 12%. Κατά τη διάρκεια του καπνίσματος ή μαγειρέματος του κρέατος σε υψηλή θερμοκρασία ή/και σε φωτιά (πχ grill), σχηματίζονται γονοτοξικές ενώσεις, οι οποίες είναι καρκινογόνες (WHO, 2020).
• Διατροφικό λίπος: Αν και στο παρελθόν η υψηλή πρόσληψη διατροφικού λίπους εθεωρείτο πολύ σημαντική αιτία ανάπτυξης καρκίνου μαστού, παχέος εντέρου, προστάτη και άλλων τύπων στις αναπτυγμένες χώρες, αποτελέσματα πρόσφατων μετα-αναλύσεων έχουν δείξει ότι η ποσότητα και το είδος του διαιτητικού λίπους δε συσχετίζονται με την ανάπτυξη καρκίνου. Αντιθέτως, η διατροφή που περιλαμβάνει υψηλή κατανάλωση υψηλών ποσοτήτων φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών και προϊόντων ολικής αλέσεως σε συνδυασμό με τον περιορισμό της κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων δημητριακών, συσχετίζεται με τη διατήρηση φυσιολογικού δείκτη μάζας σώματος, που αποτελεί σημαντικό προστατευτικό παράγοντα έναντι διαφόρων μορφών καρκίνου (WHO, 2020).
• Διατροφικά συμπληρώματα: Η κατανάλωση συμπληρωμάτων διατροφής με υψηλή περιεκτικότητα σε ανόργανα συστατικά και/ή βιταμίνες δεν έδειξε την ύπαρξη οφέλους σε σχέση με την πρόληψη της εμφάνισης καρκίνου, ενώ έχει βρεθεί ότι σε περιπτώσεις πρόσληψης υψηλών ποσοτήτων ορισμένων βιταμινών υπάρχει πιθανότητα εκδήλωσης ανεπιθύμητων ενεργειών στον οργανισμό. Διάφοροι επιστημονικοί φορείς κατά του καρκίνου δηλώνουν αντίθετοι με τη λήψη συμπληρωμάτων θρεπτικών συστατικών, και συνιστούν να προτιμάται η λήψη αυτών μέσω των τροφίμων, όταν αυτό είναι εφικτό (WHO, 2020).
• Επεξεργασμένες τροφές: Αφορούν σε πρωτογενή προϊόντα που έχουν υποστεί ευρύ φάσμα αλλαγών με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων προϊόντων που δεν υπάρχουν στη φύση, όπως ζαχαρούχα ποτά, ψήγματα κοτόπουλου κλπ. Χαρακτηριστικά αυτών είναι η άμεση διαθεσιμότητα στους καταναλωτές, η υψηλή ενεργειακή πυκνότητα, τα ελκυστικά οργανοληπτικά χαρακτηριστικά (άρωμα, γεύση κλπ), η προσιτότητα και η προσβασιμότητα με βάση την τιμή πώλησης για την κατανάλωσή τους σε μεγάλες ποσότητες. Τα τρόφιμα τύπου ταχυφαγείου (fast food) και τα ζαχαρούχα ποτά θεωρούνται σημαντικά αίτια παχυσαρκίας. Επεξεργασμένα ψάρια, προϊόντα κρέατος και άλλες τροφές, που διατηρούνται με τη μέθοδο της αλάτισης π.χ. τουρσιά, αποξηραμένα ψάρια, αυξάνουν τον κίνδυνο γαστρεντερικών καρκίνων (WHO, 2020).
• Φολικό οξύ: Εντοπίζεται στα φυτικά τρόφιμα και πολλά τρόφιμα εμπλουτίζονται με αυτό σε ορισμένες χώρες, καθώς είναι απαραίτητο για τη βιοσύνθεση του DNA και η χαμηλή πρόσληψή του συσχετίζεται με ποικίλα προβλήματα. Δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία ότι η υψηλή πρόσληψή του μπορεί να συμβάλλει στην εμφάνιση καρκίνου του παχέος εντέρου (WHO, 2020).
• Διατροφικά πρότυπα: Οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες συσχετίζονται με παραδοσιακά διατροφικά πρότυπα, που χαρακτηρίζονται από χαμηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και θνησιμότητας. Αυτά τα πρότυπα τείνουν να είναι πλούσια σε δημητριακά ολικής αλέσεως, φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, ακόρεστα λίπη και φτωχά σε επεξεργασμένο κρέας, κόκκινο κρέας, ζάχαρη, κορεσμένα και trans λιπαρά οξέα. Αντίθετα, το διατροφικό πρότυπο Δυτικού τύπου, που περιλαμβάνει υψηλή κατανάλωση κρέατος, επεξεργασμένων δημητριακών, τηγανητής πατάτας και ζάχαρης και χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου παχέος εντέρου και άλλων εντοπίσεων. Όσες γυναίκες ακολουθούν τη μεσογειακή διατροφή, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, υψηλή κατανάλωση έξτρα παρθένου ελαιολάδου, έχουν χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου μαστού, χωρίς να είναι σαφές αν αυτό οφείλεται στην κατανάλωση του ελαιολάδου ή στην υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής στο σύνολό της (WHO, 2020).

2. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες περιλαμβάνουν την υγιεινή διατροφή και τον έλεγχο της παχυσαρκίας στα βασικά μέτρα πρόληψης της εμφάνισης του καρκίνου (Espina, C., et al, 2018). Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) στη δημοσίευσή του “Setting priorities, investing wisely and providing care for all” (2020) προτείνει τις παρακάτω στρατηγικές για τη μείωση του επιπολασμού του καρκίνου:

Οικονομικά μέτρα στο Εμπόριο & στην Εκπαίδευση: Εφαρμογή πολιτικών υψηλής φορολόγησης στα επιβλαβή και ανθυγιεινά διατροφικά προϊόντα, σύμφωνα με τους εθνικούς στόχους για την υγεία. Συνιστάται η ενίσχυση των δράσεων προαγωγής υγείας στα σχολεία, με συναφείς βιωματικές δραστηριότητες και παροχή οδηγιών υγιεινής διατροφής σε συνδυασμό με την ενίσχυση της συστηματικής σωματικής άσκησης.

Ένα τέτοιο μέτρο πρόληψης είναι η επιβολή ειδικού φόρου κατανάλωσης σε ροφήματα και ποτά με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, που έχει εφαρμοστεί στο Μεξικό, και όπου αυτά τα φορολογικά έσοδα χρησιμοποιήθηκαν για την πληρωμή εξυγίανσης των πηγών νερού που τροφοδοτούσαν τα σχολεία της χώρας (Alvarez-Sanchez, C., et al, 2018).

Γεωργική παραγωγή και περιβάλλον: Το μέτρο διασφαλίζει τη διαθεσιμότητα και ασφάλεια τροφίμων, σύμφωνα με τα εθνικά πρότυπα. Η προώθηση των διατροφικών συστάσεων υπογραμμίζει την αναγκαιότητα της ασφάλειας και της ποιότητας των τροφίμων, της πρόσβασης σε ποιοτικό πόσιμο νερό και της μείωσης της χρήσης δυνητικά καρκινογόνων φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες.

Σύμφωνα με τους Rock C., Thomson C., et al. (2020), για την επίτευξη και διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους στο γενικό πληθυσμό θα πρέπει να υπάρξουν προγράμματα προώθησης της υγιεινής διατροφής, που πρέπει να περιλαμβάνει τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά. Ενδείκνυται η κατανάλωση πέντε μερίδων ποικιλίας λαχανικών και φρούτων διαφόρων χρωμάτων, όπως σκούρο πράσινο, κόκκινο, πορτοκαλί, ημερησίως, και η τακτική κατανάλωση οσπρίων, όπως τα φασόλια, τα μπιζέλια, τα οποία είναι πλούσια σε φυτικές ίνες. Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι η κατανάλωση καφέ ενδέχεται να μειώνει τον κίνδυνο καρκίνων του ήπατος, ενδομητρίου και άλλων μορφών. Εξετάζεται επίσης ο πιθανός ρόλος της βιταμίνης D στην προστασία του ανθρώπινου οργανισμού από την καρκινογένεση.

Η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε ασβέστιο, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, φαίνεται ότι μπορεί να μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου παχέως εντέρου (WHO, 2020). Η υγιεινή διατροφή περιλαμβάνει ακόμη την περιορισμένη κατανάλωση κόκκινου και μεταποιημένου κρέατος, ποτών και ροφημάτων πλούσιων σε ζάχαρη και πολύ επεξεργασμένων τροφίμων.

Η προαγωγή της υγείας πρέπει να ενισχύεται μέσα από την εκπαίδευση του κοινού από την παιδική ακόμα ηλικία. Ενδεικτικά ορισμένες προτάσεις είναι η διοργάνωση ενημερωτικών ημερίδων με κύρια θέματα «τη διατροφή, τις συνταγές και τη γευσιγνωσία με τη συμμετοχή τοπικών σεφ, τη δωρεάν διανομή φρούτων στα σχολεία, την απαγόρευση πώλησης ανθρακούχων ποτών και φρουτοχυμών με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη σε σχολικά κυλικεία και αυτόματους πωλητές, διαγωνισμούς καλύτερης ζωγραφιάς, διαγωνισμούς καλύτερης υγιεινής συνταγής» (Εθνικό Σχέδιο για τη Δημόσια Υγεία, 2019).

Μελέτες αναφέρουν πως η τήρηση των κατευθυντήριων οδηγιών για την προαγωγή της υγείας με την κατάλληλη διατροφή για τη διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους, μπορεί να μειώσει τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου, καθώς και τη θνησιμότητα της νόσου. Η υψηλή συμμόρφωση στις υπάρχουσες οδηγίες συσχετίζεται σταθερά και σημαντικά με μειώσεις 10% έως 61% στη συνολική συχνότητα εμφάνισης της νόσου, όπως για παράδειγμα μείωση του επιπολασμού του καρκίνου παχέος εντέρου σε άνδρες και γυναίκες σε ποσοστό 27%-52%. Διαπιστώθηκαν επίσης σημαντικές μειώσεις στη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου μαστού (19%-60%) και ενδομητρίου (23%-60%) (Kohler L., et al, 2016).

3. ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΜΕΣΩ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Κάνοντας αναφορά στις πολιτικές πρόληψης του καρκίνου μέσα από την προώθηση υγιεινών διατροφικών επιλογών, θα πρέπει να τονιστεί η αναγκαιότητα για  δημιουργία και προώθηση περισσότερων ενημερωτικών δράσεων από τα αρμόδια Υπουργεία. Συγκεκριμένα, για την Ελλάδα έχει καταγραφεί πως το 30% του πληθυσμού έχει μηδενική κατανάλωση φρούτων & λαχανικών σε καθημερινό πλαίσιο (Εurostat, 2016).

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί η ανάγκη ενίσχυσης των στρατηγικών πρόληψης του καρκίνου, όσον αφορά στις διατροφικές συνήθειες των πολιτών, από τα αρμόδια τμήματα και επιτροπές του Υπουργείου Υγείας (Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας & Ποιότητας Ζωής, Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας, Τμήμα μη Μεταδοτικών Νοσημάτων και Διατροφής, Εθνική Επιτροπή Διατροφικής Πολιτικής), του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων και τον Ενιαίο Φορέα Ελέγχου Τροφίμων.

Η προαγωγή της υγείας για την ενίσχυση της υιοθέτησης υγιεινών διατροφικών προτύπων θα πρέπει να είναι συνεχής και να ξεκινά από την παιδική ηλικία και να εκτείνεται σε όλη την ενήλικη ζωή. Η υψηλότερη φορολόγηση των αποδεδειγμένα επιβλαβών τροφών και η ευκολία πρόσβασης σε υγιεινά προϊόντα προερχόμενα από βιολογικές καλλιέργειες με την αντίστοιχη μείωση της φορολόγησης, μπορεί να αποδειχθεί ένα σημαντικό μέτρο πρόληψης της εμφάνισης των νεοπλασματικών νόσων.

Οι ρυθμοί της σύγχρονης κοινωνίας και ο τρόπος ζωής, που έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με τα πρότυπα του Δυτικού κόσμου, φαίνεται ότι έχουν απομακρύνει τον ελληνικό πληθυσμό από το μεσογειακό μοντέλο διατροφής, που παραδοσιακά ακολουθούσε η ελληνική κοινωνία τα προηγούμενα χρόνια. Είναι σημαντικό, μέσα από εκστρατείες και ενημερωτικές δράσεις, να προωθηθεί η σημασία της διατροφικής παράδοσης των Ελλήνων.

Χριστοδούλου Φωτεινή. Κοινωνική Λειτουργός, Σύλλογος καρκινοπαθών «Κ.Ε.Φ.Ι.» Αθηνών – ΠΜΣ «Δημόσια Υγεία», Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας, Σχολή Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Σίμου Ευστρατία, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Επικοινωνίας & ΜΜΕ στη Δημόσια Υγεία, Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας, Σχολή Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Βασιλάκου Τώνια, Καθηγήτρια Διατροφής Ειδικών Πληθυσμιακών Ομάδων & Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας, Σχολή Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Βιβλιογραφία

• Álvarez-Sánchez, C., Contento, I., Jiménez-Aguilar, A., Koch, P., Gray, H., Guerra, L., Rivera-Dommarco, J., Uribe-Carvajal, R. and Shamah-Levy, T., 2018. Does the Mexican sugar-sweetened beverage tax have a signaling effect? ENSANUT 2016. PLOS ONE, 13(8), p.e0199337.
• Cancer-code-europe.iarc.fr. 2021. Ευρωπαϊκός κώδικας κατά του καρκίνου-12 τρόποι. [online] Available at: https://cancer-code-europe.iarc.fr/index.php/el/12-ways.
• Espina, C., Soerjomataram, I., Forman, D. and Martín-Moreno, J., 2018. Cancer prevention policy in the EU: Best practices are now well recognised; no reason for countries to lag behind. Journal of Cancer Policy, 18, pp.40-51.
• europa.eu, 2016. Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/7694616/3-14102016-BP-EN.pdf/1234ac94-27fd-4640-b9be-427a42d54881.
• Kohler, L., Garcia, D., Harris, R., Oren, E., Roe, D. and Jacobs, E., 2016. Adherence to Diet and Physical Activity Cancer Prevention Guidelines and Cancer Outcomes: A Systematic Review. Cancer Epidemiology Biomarkers & Prevention, 25(7), pp.1018-1028.
• Rock, C., Thomson, C., Gansler, T., et al. American Cancer Society guideline for diet and physical activity for cancer prevention. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 70(4), pp.245-271.
• World Health Organization. 2021. Cancer country profiles 2020. [online] Available at: https://www.who.int/cancer/country-profiles/en/.
• World Health Organization. (‎2020)‎. WHO report on cancer: setting priorities, investing wisely and providing care for all. WorldHealthOrganization.
• Η κατάσταση της Υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΛΛΑΔΑ. Προφίλ Υγείας 2019. Διαθέσιμο στο:https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/state/docs/2019_chp_gr_greece.pdf
• Υπουργείο Υγείας, «Εθνικό Σχέδιο για τη Δημόσια Υγεία 2019-2022», 2019. Διαθέσιμο στο: https://www.moh.gov.gr/articles/health/domes-kai-draseis-gia-thn-ygeia/ethnika-sxedia-drashs/6237-ethniko-sxedio-drashs-gia-thn-dhmosia-ygeia

Είναι πολύ πιθανό κατά τη διάρκεια της θεραπείας ο ασθενής να επηρεαστεί τόσο συναισθηματικά, όσο και ψυχολογικά. Αυτό μεταφράζεται σε συνεχείς μεταπτώσεις σε οποιοδήποτε τομέα της καθημερινότητάς του, οι οποίες προκαλούν διάφορες διαταραχές, δυσκολεύοντάς τον να έχει μια φυσιολογική ζωή. Έτσι ακόμη και το τι τρώει μπορεί να έχει άμεση επίπτωση στην καθημερινότητά του.

Δεδομένα κατά περίπτωση υπάρχουν διαφορετικά δεδομένα και διαφορετικές απαιτήσει. Επειδή όμως η απώλεια βάρους είναι μια συνηθισμένη συνέπεια λόγω απώλειας όρεξης ή της θεραπείας που ακολουθείται, απαιτείται μια διατροφή προσεγμένη και στοχευμένη στο να ενισχύσει τον οργανισμό με όλα τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζεται.

Σε αυτή την κατεύθυνση προτείνονται κάποιες απλές συμβουλές, προκειμένου να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα χωρίς ιδιαίτερο κόπο ή στερήσεις.

Για παράδειγμα ο ασθενής:

• Μπορεί να φάει το πιο πλούσιο γεύμα (ποσοτικά και ποιοτικά) της ημέρας όποτε νοιώθει την ανάγκη, πρωί – μεσημέρι – βράδυ και όχι αναγκαστικά το μεσημέρι.
• Αντί για τρία βασικά γεύματα, προτιμάται να εντάξει στη διατροφή του πολλά μικρά γεύματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
• Το διαιτολόγιό του πρέπει να περιέχει πολλά τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες (κοτόπουλο, ψάρι, κόκκινο κρέας, αυγά, γιαούρτι κ.α.).
• Να έχει γεύματα τα οποία είναι γευστικά και δελεαστικά, δοκιμάζοντας νέες συνταγές.
• Να έχει πάντοτε σε πρώτη ζήτηση τρόφιμα ή χυμούς υψηλής θερμιδικής αξίας είτε στο σπίτι είτε σε άλλους χώρους όπου κινείται και δραστηριοποιείται, όπως το αυτοκίνητο και ο χώρος εργασίας.
• Όταν νοιώθει πως δεν έχει όρεξη για φαγητό, μπορεί να επισκεφθεί ένα αγαπημένο εστιατόριο ή να συναντηθεί με φίλους για δείπνο-γεύμα, ούτως ώστε να αλλάξει η διάθεσή του.
• Τέλος πάντα σε επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό να εντοπίσει χυμούς, ενεργειακά ροφήματα, συμπληρώματα διατροφής, τα οποία ενδείκνυνται για την περίπτωσή του και τα οποία μπορεί να εντάξει στο διαιτολόγιό του.

* Μεπληροφορίεςαπότο American Institute for Cancer Research

Κάθε ασθενής με καρκίνο εκτός από την ίδια τη νόσο έχει να αντιμετωπίσει και μια σειρά άλλων προβλημάτων. Ένα από αυτά και μάλιστα πολύ ψηλά στη σχετική λίστα είναι το πρόβλημα της διατροφής. Κάποια διατροφική προβλήματα έχουν σχέση με τον ίδιο τον καρκίνο και κάποια άλλα με τις επιπτώσεις της θεραπείας, τη φαρμακευτική αγωγή και τις παρενέργειες που ίσως υπάρχουν.

Ο ασθενής πρέπει να έχει κατά νου πως παρά το ότι θεωρεί πως τρώει κανονικά, ο οργανισμός του είναι πιθανόν να μην απορροφά όλες τις θρεπτικές ουσίες τις οποίες χρειάζεται για να ανταπεξέλθει στις αυξημένες λόγω της νόσου απαιτήσεις.

Δεν θα πρέπει να περνάει απαρατήρητο πως ενδεχομένως κατά τη διάρκεια της θεραπείας εμφανιστούν προβλήματα, όπως ναυτία ή αλλαγές στη γεύση. Έτσι ο ασθενής ίσως τρώει μικρότερες ποσότητες για να αντιμετωπίσει με αποτέλεσμα να μην λαμβάνει τις απαιτούμενες ποσότητες και τα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα. Ακόμη ενδεχομένως να αντιμετωπίζει πρόβλημα με την κατανάλωση κάποιων τροφίμων, που δεν αντιμετώπιζε νωρίτερα, κάτι που σημαίνει πως θα πρέπει να τα αντικαταστήσει. Θα πρέπει δηλαδή να διευρύνει την γκάμα των διατροφικών του επιλογών.

Η κατάσταση κατά την οποία οι προσλαμβάνουσες θερμίδες και πρωτεΐνες δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες του οργανισμού ονομάζεται δυσθρεψία και έχει ως αποτέλεσμα την ακούσια απώλεια βάρους και κατά συνέπεια αδυναμία και ευπάθεια. Στην  περίπτωση των καρκινοπαθών όσοι χάνουν βάρος παρουσιάζουν μικρότερη επιβίωσης σε σχέση με όσους διατηρούν τα ίδια περίπου κιλά.

Η σωστή διατροφή είναι σημαντική στον καρκίνο. Η διαχείριση της δυσθρεψίας επομένως προϋποθέτει μια συγκεκριμένη διατροφή η οποία να καλύπτει τις ανάγκες του ασθενούς σε πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, βιταμίνες, λίπη, φυτικές ίνες και νερό. Βασικός στόχος είναι να μην παρουσιαστεί απώλεια βάρους και μυϊκής μάζας, να μην υπάρχει αδυναμία και κόπωση, ούτως ώστε να έχει δυνάμεις για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της θεραπείας του.

Μια ενδιαφέρουσα μελέτη δημοσιεύτηκε πριν λίγο καιρό από ομάδα γιατρών στο «CA:ACancerJournalforClinicians» και εντοπίσαμε στην ιστοσελίδα της AmericanCancerSociety. Η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου δημοσίευσε μια οδηγία Διατροφής και Φυσικής Δραστηριότητας για το 2020. Πρόκειται για κατευθύνσεις που αναπτύχθηκαν από μια ομάδα εμπειρογνωμόνων στην έρευνα για τον καρκίνο, την πρόληψη, την επιδημιολογία, τη δημόσια υγεία και την πολιτική της. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει τέσσερις συγκεκριμένες συστάσεις σε ατομικό επίπεδο και μια γενικότερη που αφορά την κοινότητα και την επίδρασή της στη διαμόρφωση υγιών συμπεριφορών για τη μείωση του κινδύνου καρκίνου. Ας τις δούμε περιληπτικά.

1. Διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής. Οι ενήλικες θα πρέπει να αποφεύγουν τις αυξομειώσεις βάρους κα θα πρέπει να διατηρούνται σε ένα υγιές εύρος.
2. Σωματική δραστηριότητα. Σύμφωνα με τη μελέτη κάθε ενήλικος θα πρέπει να έχει στο εβδομαδιαίο πρόγραμμά του 150-300 λεπτά φυσικής δραστηριότητας μέτριας έντασης και 75-150 λεπτά έντονης έντασης. Πάγια απαίτηση ο περιορισμός της καθιστικής συμπεριφοράς.
3. Υγιεινή διατροφή σε όλες τις ηλικίες. Τα ναι και όχι δεν διαφέρουν από αυτά που όλοι σχεδόν γνωρίζουμε. Η διατροφή μας πρέπει να περιλαμβάνει τρόφιμα με πολλά θρεπτικά συστατικά (λαχανικά, όσπρια, φρούτα, φυτικές ίνες κ.α.) ενώ πρέπει να έχει μικρότερες ποσότητες από κόκκινα ή επεξεργασμένα κρέατα, ζάχαρη, ποτά και επεξεργασμένα προϊόντα.
4. Να αποφεύγεται η κατανάλωση αλκοόλ. Εάν κάποιος όμως επιθυμεί να καταναλώσει αλκοόλ, η σύσταση είναι για ένα ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και δύο για τους άντρες.

Ιδιαίτερης αξίας είναι η τελική σύσταση, σύμφωνα με την οποία απαιτείται δημόσιοι, ιδιωτικοί και κοινοτικοί οργανισμοί να βρίσκονται σε συνεργασία σε κάθε επίπεδο, προκειμένου να αναπτύσσουν πολιτικές αλλαγές που θα έχουν ως αποτέλεσμα τη μέγιστη δυνατή πρόσβαση σε θρεπτικές τροφές, σε ευχάριστες δραστηριότητες, σε ασφαλείς δράσεις και τον περιορισμό κατανάλωσης αλκοόλ.

Πηγή

Η πρώτη προτεραιότητα σε κάθε πρόγραμμα διατροφής, είναι να καλύπτει τον οργανισμό σε θερμίδες και πρωτεΐνη, σύμφωνα με τις ανάγκες του. Αν κάποιο άτομο δεν τρώει ικανοποιητικά, ώστε να καλύψει τις ανάγκες αυτές, τότε θα αρχίσει να χάνει βάρος, μυϊκή μάζα, δύναμη και αντοχή.

Τόσο ο καρκίνος όσο και η θεραπεία του επηρεάζουν σημαντικά τις διατροφικές ανάγκες, μέσω των μεταβολών που επέρχονται στις διαδικασίες της πέψης, της απορρόφησης και του μεταβολισμού.

Οι συμβατικές μέθοδοι αντιμετώπισης του καρκίνου περιλαμβάνουν τη χημειοθεραπεία, την ανοσοθεραπεία, την ακτινοθεραπεία και τη χειρουργική αντιμετώπιση μεμονωμένα ή σε συνδυασμό. Ενώ, η χειρουργική επέμβαση και η ακτινοθεραπεία εφαρμόζονται για την αντιμετώπιση όγκων σε συγκεκριμένα σημεία, η χημειοθεραπεία αποτελεί μια συστηματική θεραπεία που επηρεάζει όλο το σώμα, δυστυχώς και τα υγιή κύτταρα.

Οι παρενέργειες της ακτινοθεραπείας είναι συνήθως στο συγκεκριμένο σημείο που ακτινοβολείται, ενώ κατά τη χημειοθεραπεία επηρεάζονται κύτταρα τα οποία ανακυκλώνονται με ταχείς ρυθμούς, όπως τα κύτταρα του μυελού των οστών, τα θυλάκια των τριχών και ο βλεννογόνος του γαστρεντερικού συστήματος.

Κατά την έναρξη της θεραπείας μπορεί να νιώθετε αρκετά καλά, ώστε να συνεχίσετε να διατρέφεστε όπως και πριν. Καθώς όμως οι θεραπείες θα προχωρούν, ίσως  προκύψουν αλλαγές, οι οποίες μπορεί να εμποδίσουν την επαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών  (π.χ. ανορεξία, αλλαγές στη γεύση, ξηροστομία, ναυτία, δυσκοιλιότητα, διαρροϊκές κενώσεις κ.α.).

Ακόμη κι αν είστε υπέρβαροι, πρωταρχικός σας στόχος θα πρέπει να είναι, να διατηρήσετε το σωματικό σας βάρος, βελτιώνοντας ταυτόχρονα τις διατροφικές σας συνήθειες. Με σωστές διατροφικές επιλογές, θα μπορείτε να διατηρήσετε όλα τα απαραίτητα, για εσάς, θρεπτικά συστατικά και κατά την περίοδο της θεραπείας.

Ενδεικτικές οδηγίες για τη διατήρηση της διατροφικής κατάστασης σε ένα επαρκές επίπεδο:

• Αποφύγετε να καταναλώνετε 3 μεγάλα γεύματα τη μέρα και αντί αυτού, προσπαθήστε να καταναλώνετε μικρότερες ποσότητες σε πιο συχνά γεύματα.
• Αποφύγετε τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, που είναι πιο δύσπεπτα και τείνουν να παραμένουν στο στόμαχο προκαλώντας δυσφορία ή ναυτία. Τέτοια τρόφιμα μπορεί να είναι το μπέικον, το λουκάνικο, το βούτυρο, η μαργαρίνη, η μαγιονέζα, οι λιπαρές σάλτσες, τα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα, τα τηγανητά και τα συσκευασμένα τρόφιμα τύπου κρουασάν, μπισκότα κ.α.
• Τις μέρες της θεραπείας καλό θα ήταν να καταναλώσετε ένα μικρό γεύμα 2 ώρες πριν τη θεραπεία και ένα μικρό κολατσιό κατά τη διάρκεια αυτής (κράκερ, κομπόστα, σκεύασμα ειδικής διατροφής κ.α.), εφόσον επιτρέπεται.
• Προσπαθήστε να καταναλώσετε μία μικρή ποσότητα πρωινού κάθε μέρα. Πίνετε εμπλουτισμένα ροφήματα και σκευάσματα ειδικής διατροφής για να συμπληρώσετε τις ανάγκες του οργανισμού σας.
• Είναι πολύ σημαντικό να μάθετε να προσαρμόζετε τη διατροφή σας, σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες του οργανισμού σας.
• Προσπαθήστε να ζυγίζεστε σε εβδομαδιαία βάση, την ίδια μέρα, την ίδια ώρα και με την ίδια ζυγαριά. Αν παρατηρήσετε ότι χάνετε βάρος, με τη βοήθεια ειδικού διαιτολόγου, προσαρμόστε τη δίαιτά σας, ώστε να λαμβάνετε περισσότερες θερμίδες.

Η κατάσταση θρέψης των ογκολογικών ασθενών διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της νόσου, αλλά και δεικτών υγείας, όπως η ποιότητα ζωής, η λειτουργική ικανότητα και η ψυχική ισορροπία. Η αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης και η διατροφική παρέμβαση, θα πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο υποστηρικτικό κομμάτι κάθε ογκολογικής θεραπείας, γι’  αυτό μη διστάζετε, ρωτήστε τον γιατρό και τον διαιτολόγο σας, καθώς η κάθε κατάσταση χρήζει εξατομικευμένης προσέγγισης,  σε κάθε περίπτωση υπάρχει λύση!

Βιβλιογραφία:

• Kathleen Mahan & Sylvia Escott-Stump, Krause’s, (2017). Θεραπευτική Διατροφή, Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας, σελ. 24-26, 30
• Ζαμπέλας, Α (2011). Κλινική Διαιτολογία & Διατροφή 3η Εκδ. Π.Χ Πασχαλίδης
• Aredes, M.A., Garcez, M.R., Chaves, G.V., (2018) Influence of chemoradiotherapy on nutritional status, functional capacity, quality of life, and toxicity of treatment for patients with cervical cancer. Nutrition & Dietetics.

Βαϊοπούλου Σοφία, Διατροφολόγος – Διαιτολόγος , MSc (Κλινική Διατροφή)